BiLgi Dünyası

Sosyal Değişme

•  SOSYAL DEĞİŞME

“Değişme” önceki durumdan farklılaşmayı, başkalaşmayı ifade eder. Bu şekildeki ifadesiyle değişme kavramı değer yargısı içermeyen nesnel bir kavramdır. Yani iyiye veya kötüye doğru yön belirten niteliği yoktur. Buna karşılık ilerleme, gerileme, modernleşme, evrim kavramları iyiye veya kötüye doğru yön belirttiklerinden değer yargısı içerirler. Örneğin nüfus artışı kimine göre gelişme kimine göre gerilemedir; ama bu artış herkese göre bir değişmedir.

Saydığımız bu kavramlar değişmenin özel biçimleridir. Ancak hepsinin ortak noktası, birer değişme olduklarıdır. Değişme, hepsini kapsayan geniş bir kavramdır.

Sosyal Değişme, sosyal ilişkilerde, sosyal kurumlarda, sosyal tabakalaşma biçimlerinde kısaca sosyal yapılarda meydana gelen farklılaşmadır. Bir sosyal yapıdan başka bir sosyal yapıya geçiştir. Örneğin, geniş aile yapısından çekirdek aile yapısına geçiş, sosyalist ekonomik sistemden kapitalist ekonomik sisteme geçiş sosyal değişmeye örnektir.

Sosyal değişme zorunlu ve kaçınılmazdır. Her toplum değişme halindedir. Ancak toplumların değişme hızları farklıdır. Sanayileşme ve teknolojideki ilerleme toplumların değişme hızını artırmıştır.

1. Sosyal Değişmeyi Etkileyen Faktörler

a. Fiziki çevre faktörü: İklim, kuraklık, deprem, su baskını, yeryüzü kaynakları vs. yaşantı üzerinde etkide bulunurlar.

b. Teknoloji faktörü: Teknoloji, insanların doğa üzerindeki egemenliğini artırarak işbölümü, otomasyon şehirleşme vs. sağlayarak değişmeye neden olur.

c. Kültür faktörü: Toplumların ideolojileri, alışkanlıkları, inançları vs. kültür unsurları olarak değişmeyi etkiler.

d. Demografi faktörü: Nüfusun miktarındaki, yapısındaki ve niteliğindeki değişmeler sosyal değişmeden bağımsız değildir. Örneğin nüfus artışı, eğitilmiş nüfus, işbölümü ve kentleşmeyi beraberinde getirir.

e. Kitle iletişim araçları: Teknolojik boyutu yüksek olan kitle iletişim araçları bilgi akışını hızlandırarak, bilgi çağına geçişte etkili olmuştur.

2. Sosyal Değişme Tipleri

a. Serbest sosyal değişme: Değişme, herhangi bir müdahale olmadan kendiliğinden meydana gelir. Nüfus artışına bağlı meydana gelen değişmeler veya turizm hareketlerinden meydana gelen değişmeler gibi.

b. Müdahale yoluyla sosyal değişme: Değişmeye belli yönlerde ve belli şekillerde müdahale edilir. Bu demokratik planlı bir müdahale olabileceği gibi, baskı yoluyla değiştirme de olabilir. Nüfus planlaması müdahale yoluyla değişmeye örnektir.